Historia latarni (opracował Pan Apoloniusz Łysejko Farolog i sympatyk latarń morskich polskich i zagranicznych)

 

Wody Zatoki Gdańskiej oddzielone są od Zalewu Wiślanego mierzeją z wysokimi wydmami porośniętymi w przeważającej mierze lasami iglastymi. Średnia wysokość mierzei wynosi 20-25m. Jedno z wyższych miejsc na mierzei (wydma około 29 metrów wysokości), znajdowało się około 500m na północny-wschód od miejscowości Kahlberg, obecnie Krynica Morska (do 1958 r. Łysica). Miejsce to wybrano na lokalizację latarni morskiej, która swym zasięgiem, umożliwiałaby żeglugę bezpieczniejszą nocą nie tylko w południowo-wschodniej części Zatoki Gdańskiej ale również na wodach Zalewu Wiślanego.

Ówczesna administracja morska, sprawująca nadzór nad tym akwenem mieszcząca się w Neufahrwasser (obecnie Gdańsk Nowy Port) zleciła wybudowanie wieży i budynku techniczno – socjalnego elbląskiemu przedsiębiorcy budowlanemu Edwardowi Stachowi. Prace rozpoczęto z początkiem czerwca 1894 r. Ze względu na brak w okolicy odpowiednich materiałów budowlanych cegłę sprowadzono z cegielni w Matarni k. Gdańska, a elementy granitowe z Drezna. Na czworokątnym cokole zbudowano okrągłą, 18 m wysokości wieżę zakończoną ośmiokątnym granitowym gzymsem, gdzie umieszczono laternę wykonaną w Gdańsku. Po niespełna roku od rozpoczęcia budowy w laternie na poziomie 48 m n.p.m. zainstalowano aparat Fresnela III klasy (ogniskowa 500 mm) dostarczony przez firmę z Rathenow koło Berlina. Źródłem światła był palnik żarowy zasilany benzolem (ciecz, mieszanina zawierająca głównie benzen, toluen i ksylen...). Oddana do użytku latarnia miała światło o charakterystyce błyskowej (po 2s świecenia następowała 4s przerwa) i zasięgu 18 Mm. Pierwsze zaświecenie światła odbyło się 1 maja 1895 r. i było widziane na wodach Zatoki Gdańskiej i Zalewu Wiślanego. Po wschodniej stronie do wieży przylegał budynek zaplecza technicznego. Cały obiekt był dwukolorowy: wieża z czerwonej cegły i laterna pomalowana na szaro pod kolor użytych elementów z granitu. Widok latarni morskiej od strony południowej z okresu 1895 – 1945 ilustruje poniższa pocztówka, której wydawcą był Paul Wedekind z Elbląga. Pocztówka została użyta w obiegu pocztowym 6.9.1910 r.

 

Obsługa światła zainstalowanego w 1895 r. była bardzo skomplikowana i wymagała ciągłego dozorowania. Dysze w palniku zatykały się a światło gasło. Zagrażało to ciągłości pracy latarni. Aby ciągłość latarni została utrzymana zastosowano inny rodzaj paliwa. W miejsce używanego dotychczas benzolu zastosowano skroplony pod ciśnieniem gaz. Butle z gazem umieszczono w piwnicy dotychczas przeznaczonej do przechowywania benzolu. Instalację gazową wykonała firma Juliusa Pintscha z Berlina. Rozwiązanie to spowodowało zmniejszenie obsady latarni o jedną osobę, gdyż teraz światło nie wymagało już ciągłej obserwacji palnika, lecz wystarczyło okresowe sprawdzanie co 6 godzin. Wprowadzona 5 grudnia 1928 r. zmiana zasilania źródła światła zmieniła także jego charakterystykę. Nowa charakterystyka to: 2s światła i 9,5s przerwy. Dotychczasowe źródło światła nie zostało zdemontowane i w ten sposób uzyskano światło rezerwowe na wypadek awarii nowo zamontowanego sprzętu. Nowe, gazowe źródło światła miało jednak bardzo poważny mankament. W miesiącach zimowych występowało zjawisko skraplania się pary wodnej powodując jej zamarzanie na szybach laterny przy temperaturze minus 15˚C i zmniejszenie zasięgu świecenia. Zainstalowanie centralnego ogrzewania w latarni spowodowało powstawanie cienkiej warstwy lodu już przy temperaturze zewnętrznej minus 5˚C. W celu niedopuszczenia do zmniejszenia zasięgu światła wskutek skraplania się pary wodnej zaniechano ogrzewania latarni od sezonu 1931/32. Zelektryfikowanie wzgórza latarni nastąpiło w grudniu 1938 r. Zmianę źródła światła na zasilanie elektryczne przerwała wojna 1939-1945.

Latarnia działała 50 lat i kilka dni. Od 1 maja 1895 r. do maja 1945 r. Zakończenie II wojny światowej w 1945 r. spowodowało powrót Mierzei Wiślanej do Polski. W wyzwolonej w maju Krynicy Morskiej zachowało się niewiele budynków i obiektów, a wśród nich latarnia morska. Po wyzwoleniu przez żołnierzy radzieckich miejscowości dokonywali oni sprawdzenia czy nie ma ukrytych żołnierzy niemieckiego okupanta. Sprawdzali miejsce po miejscu w tym i latarnię morską. Niemieccy żołnierze zaminowali latarnię, w której eksplozja nastąpiła w chwili wejścia żołnierzy radzieckich do obiektu. Poległych żołnierzy pochowano na małym cmentarzu obok ruin, w których stracili życie. 

Południowo-wschodnia część Zatoki Gdańskiej i Zalew Wiślany pozostały bez latarni morskiej. Decyzją Urzędu Morskiego w Gdyni zainstalowano prowizoryczne nawigacyjne światło acetylenowe. Zostało ono umieszczone na wieżyczce wzniesionej na dachu werandy domu wczasowego „Bałtyk” w miejscowości Łysica (od 1958r. Krynica Morska). Program reaktywowania latarń morskich realizowany po II wojnie światowej przez Administrację Morską zdecydował o budowie na Mierzei Wiślanej nowej latarni. Zakład Budownictwa Politechniki Gdańskiej pod kierownictwem prof. Stanisława Puzyny (1883-1955) opracował oryginalny i nowatorski projekt. Ze względu na małe zróżnicowanie wysokościowe Mierzei Wiślanej decyzja o jej lokalizacji nie była utrudniona. Na miejsce nowej latarni wybrano plac oddalony od zburzonej o 10 m. Od wiosny 1951 r. do sierpnia prowadzono prace związane z budową latarni. Okrągłą wieży o średnicy 6m u dołu i 4,5m u góry budowano z betonowych bloczków, wykonywanych na miejscu. Wieżę o wysokości 26,5m przykryto stożkowym dachem. Do laterny prowadzi 84 wąskich stopni zabezpieczonych barierą, osadzonych na wewnętrznej ścianie wieży. W laternie umieszczono urządzenie optyczno-świetlne składające się z cylindrycznej soczewki dioptrycznej o średnicy 1000 mm i dwupozycyjnego zmieniacza z 2 żarówkami o mocy 1000W/220V każda. Uroczystego zaświecenia światła latarni dokonał dyrektor Gdańskiego Urzędu Morskiego kpt. ż. w. Waldemar Wallas w dniu 25 sierpnia 1951 r. o godz. 18.57. Latarnia początkowo była koloru białego. Zmiana koloru wieży nastąpiła w latach 60 –tych, co zostało odnotowane w Locji Bałtyku, wydanie czwarte 1969. Czerwony kolor wieży utrzymywany jest zgodnie z zaleceniami Międzynarodowego Stowarzyszenia Latarni Morskich i Pomocy Nawigacyjnych z siedzibą w Paryżu, do którego należy Polska. Remont latarni i budynku technicznego przeprowadzono w 1996 r. a w następnym roku podwyższono bariery galerii i schodów prowadzących do laterny. Z funduszy pozyskanych z ruchu turystycznego ułożono kostkę wokół latarni w 2001 r., ocieplono i pomalowano wieżę w 2009. Ostatnie malowanie wieży zakończono 21.10.2013 r., nadając jej tradycyjny czerwony kolor. 

Na morzu w II pol. XX w. oprócz systemów optycznych określenia pozycji używano także systemy radiowe. Latarnia morska w Krynicy była jedną z wielu, na której zainstalowana była radiolatarnia, typu radiolatarni kołowej. W latach 1957 - 1997 spełniała taką funkcję w łańcuchu radiolatarni Zatoki Gdańskiej wysyłając w eter rozpoznawczy sygnał „KM” wg. alfabetu Morse’a. Czas nadawania sygnału podczas pogody cztery razy na godzinę, a mianowicie o 02, 08, 32 i 38 minucie każdej godziny, a podczas mgły co 6 min. zaczynając w 02 minucie każdej godziny. Nawigatorzy rozpoznawali ten radiowy sygnał: „-.---„ (kreska, kropka, trzy kreski). To Krynica Morska. Zdemontowane elementy radiolatarni przeniesiono do Muzeum Latarnictwa w Rozewiu, a maszt wykorzystano do umieszczenia anteny budowanej stacji dGPS w 1998 r.

W celu zwiększenia bezpieczeństwa żeglugi oraz zdolności reagowania w niebezpieczeństwie na wodach Zatoki Gdańskiej latarnia w Krynicy razem z latarnią w Helu i stacją dGPS w Rozewiu tworzą system VTS Zatoka Gdańska od 1 maja 2003 r. 

Przy dobrej pogodzie i korzystnym oświetleniu latarni przez Słońce z południowych brzegów Zalewu Wiślanego (około 5-6 Mm) można dostrzec, że „Strażniczka mierzei” jest pomalowana na czerwono.

 

Turyści są zawsze mile oczekiwani przez obsługę latarni. W letnim sezonie turystycznym wieża jest otwarta dla zwiedzających od 1 maja do 30 września każdego roku. Z galerii widokowej, przy dobrej pogodzie widać: Gdańsk, budynki techniczne na końcu mól w Gdyni Oksywiu i Gdyni Babich Dołach, otwartą przestrzeń Zatoki Gdańskiej z jednej strony oraz Zalew Wiślany od Katedry we Fromborku, przez Tolkmicko do Wzgórz Wysoczyzny Elbląskiej z drugiej. W nocy można dostrzec światła latarni w Helu, ale to jest przywilejem tylko latarników.

Administratorem latarni w Krynicy Morskiej jest Urząd Morski w Gdyni. Latarnię udostępniono do zwiedzania dla ruchu turystycznego przez Biuro Hydrograficzne Rzeczypospolitej Polskiej w Gdyni od 1 czerwca 1992 r.

Miarą zainteresowania latarnią w Krynicy Morskiej są liczni turyści odwiedzający w okresie letnim Mierzeję Wiślaną. Świadczy to o ogromnej potrzebie udostępniania obiektów dziedzictwa morskiego do zwiedzania.

Towarzystwo Przyjaciół Centralnego Muzeum Morskiego zaprasza od lat, do pozostałych latarń morskich obsługiwanych i udostępnionych do zwiedzania w Stilo, Rozewiu i Helu.